Dyrektywa tytoniowa nie taka straszna jak ją malują

Branża tytoniowa w Polsce, coraz bardziej przerażona wprowadzeniem unijnej dyrektywy, przekonuje, że stracą na niej zarówno konsumenci, jak i budżet państwa. Z kolei Polska Izba Handlu otwarcie mówi o wzroście szarej strefy i utrudnieniach dla sprzedawców. Ale czy faktycznie jest się czego obawiać?

Wielkie poruszenie wywołała wiadomość, że do projektu ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych wraca zapis w nowej formie, który wprowadza zakaz informacji o dostępnej ofercie wyrobów tytoniowych w sklepach. Papierosy mentolowe mogą być w sprzedaży do 2020 roku, ale zgodnie z ustawą implementującą dyrektywę na ich opakowaniach nie będzie żadnego graficznego wyróżnika. Większość ich powierzchni zajmie ostrzeżenie zdrowotne.

Ból głowy producentów

Zmniejszenie napływu nowych konsumentów papierosów w długim terminie oraz liczby okazjonalnych palaczy jest tym, co najbardziej martwi producentów wyrobów tytoniowych. Prawdopodobnie w związku ze zmianami opakowań również zostaną wprowadzone ograniczenia w promowaniu papierosów w miejscu sprzedaży – ostatniej marketingowej ostoi wyrobów tytoniowych. Jest to całkowicie logiczne z punktu widzenia decydentów UE.

Dyrektywa UE 1169/2011 o opisie produktów tytoniowych jasno nakłada na producentów obowiązek informowania o składzie produktu. Różne jego warianty muszą mieć inne kody kreskowe. Można założyć, że o ile w ogóle nie zostanie wprowadzany zakaz używania określenia „light”, to pewne drobne oznaczenia będą możliwe – np. inna nazwa produktu, ale bez graficznego wyróżnienia. Klienci szybko przyzwyczają się do nowych opakowań i będą dokładniej czytać treść, która się na nich znajduje. Dzięki temu jest szansa, że osoby, które chcą zacząć palić, zauważą ostrzeżenia o szkodliwości palenia.

Kiedyś lobby tytoniowe wykorzystywało wszelkie sposoby, aby ukryć związek między paleniem tytoniu a np. nowotworem płuc, gdyż producenci wiedzieli, że taka informacja wpłynie za jakiś czas negatywnie na ich biznes. Kolejną batalię toczyli, gdy wprowadzano ograniczenia w reklamowaniu wyrobów tytoniowych. Jednocześnie można zauważyć, że wraz z wdrożeniem zakazów skutecznie zmniejsza się liczba palaczy, a z nimi liczba zgonów na choroby powstałe w wyniku palenia. Poprzednie sukcesy w walce z nałogiem tytoniowym sprawiają, że nie dziwi determinacja, z jaką wprowadzane są kolejne ograniczenia i utrudnienia.

[ANALIZA] W najbliższym czasie sytuacja geopolityczna będzie głównym czynnikiem wzrostu cen w sklepach

Eksperci rynkowi prognozują, że przed świętami Bożego Narodzenia ceny detaliczne w sklepach będą stabilne. Jednak w dłuższej perspektywie geopolityka może to wyraźnie zmienić. Wiele będzie zależeć od relacji Europy z Donaldem Trumpem.

Szybka adaptacja

Dla nałogowych palaczy dyrektywa nie będzie miała większego znaczenia, gdyż zwykle wyroby te są podawane przez sprzedawcę. Sprzedawcy natomiast szybko przyzwyczają się to umiejscowienia nowych opakować na półce lub w witrynie z wyrobami tytoniowymi. Wprowadzone zmiany mogą być uciążliwe dla osób zaczynających swoją „przygodę” z papierosami. Nie będą oni mogli łatwo porównać produktów – papierosy typu „light” lub mentolowe będą niewiele się różniły od produktów regularnych, zatem trzeba będzie wczytywać się opisy na opakowaniach, a te będą jeszcze bardziej odstręczające.

Właściciele sklepów nie będą mieli problemu z zakupem papierosów w hurtowniach, ale z czasem dystrybucja gorzej rotujących produktów zacznie spadać. Nie należy się zatem przejmować zyskownością branży tytoniowej, gdyż ta ma zapewniony wieloletni popyt na swoje produkty, a powolne zmiany na rynku pozwolą jej dostosowywać swój biznes do nowych warunków i jeszcze przez wiele lat czerpać z niego wysokie zyski kosztem zdrowia obywateli, które zapłaci społeczeństwo, a nie koncerny.

Mit szarej strefy

Polska Izba Handlu przestrzega przed powiększeniem się szarej strefy w wyniku błędów i opóźnienia implementacji dyrektywy tytoniowej. Według tej instytucji efektem przejścia Polaków do szarej strefy będą straty budżetu państwa, które mogą wynieść od kilku do kilkunastu miliardów złotych. Stracą głównie producenci wyrobów tytoniowych, ale w konsekwencji zyska budżet państwa poprzez mniejsze koszty leczenia chorób związanych z paleniem tytoniu. Zatem wbrew temu, co usiłują wmówić nam producenci jest to dyrektywa wprowadzana w naszym szeroko pojętym interesie, a nie przeciwko nam.

Rośnie problem z obowiązkowymi szczepieniami. Urzędnicy nakładają coraz więcej grzywien

Od stycznia do sierpnia 2024 r. nałożono więcej grzywien za uchylanie się od obowiązku szczepień ochronnych niż w całym 2023 r. Jednak Państwowa Inspekcja Sanitarna chce zmniejszenia dolegliwości kar dla rodziców. Za to postuluje, żeby szerzej postawić na edukację społeczeństwa.

Celem dyrektywy tytoniowej jest spadek całkowitej sprzedaży wyrobów tytoniowych. Straszenie szarą strefą jest zupełnie bezzasadne. Klienci nie kupują w niej, ponieważ opakowania są tam ładniejsze, albo dlatego, że mają w niej ciekawsze materiały promocyjne - wręcz przeciwnie, częstym zjawiskiem jest kupowanie tytoniu, bibułki i filtra w celu własnoręcznego zrobienia papierosów na udostępnionym sprzęcie. Jakość wyrobów w szarej strefie zwykle jest gorsza. Jedynym powodem istnienia nielegalnego rynku jest cena. Jako że dyrektywa nie nakłada kolejnych podatków, nie nastąpi zmiana cen. Można wręcz założyć, że niektórzy producenci zmienią sposób dystrybucji, z bezpośredniego na pośredni, poprzez hurtownie i w ten sposób będą proponować niższe ceny.

Zyska społeczeństwo

Tytoń zabija 5 mln osób rocznie na świecie, to sześć razy więcej niż liczba osób, które w tym samym roku zginęły w wypadkach samochodowych. Dlatego wszystkie działania zmniejszające ekspozycję papierosów i ograniczenia w ich konsumpcji mają uzasadnienie zdrowotne. Przykładowo wprowadzenie zakazu palenia w miejscach publicznych zmniejszyło liczbę hospitalizacji osób chorujących na skutek palenia. To, co handel straci, służba zdrowia odzyska z nawiązką, nie licząc kosztów społecznych, które również spadną.

Zyskają również pracodawcy – zmniejszenie palenia oznacza mniejszą absencję przy stanowisku pracy. Dlatego zyski dla gospodarki będą znacznie wyższe niż koszty. To, na czym bazuje lobby tytoniowe to fakt, że zmniejszenie wpływów do budżetu jest łatwo policzalne, natomiast zyski, jakie przyniesie dyrektywa unijna, są znacznie trudniejsze do oszacowania. Ponoszone koszty są bardzo dotkliwe dla budżetu, o czym często przypominają nam media, mówiąc o problemach polskiej służby zdrowia.

Coraz częściej pojawiają się przykłady udowadniające, że moralność potrafi wygrać z racją ekonomiczną. Coraz więcej firm rezygnuje z prowadzenia sprzedaży wyrobów tytoniowych lub współpracy z firmami tytoniowymi. Takim przykładem jest amerykańska sieć CSV Pharmacy (posiada 7 tys. sklepów), która wycofała papierosy ze sprzedaży, godząc się na straty w obrocie rzędu 2 mld dolarów. Zarząd zdecydował, że skoro główną misją firmy jest dbanie o zdrowie klientów, to sprzedaż papierosów na terenie ich placówek była hipokryzją. Kolejne sieci również zrezygnują z takiej sprzedaży.

Autorem publikacji jest Sebastian Starzyński,

prezes zarządu instytutu badawczego ABR SESTA