ANALIZA: Postępowania karne skarbowe. Wiedza na etapie stawiania zarzutów może utrudnić podatnikowi przyszłą obronę

Wśród przedsiębiorców często rodzą się pytania o to, jak postępować w przypadku wszczętego postępowania karanego skarbowego. Eksperci zwracają uwagę na to, że podejrzany nie wie na etapie ogłaszania zarzutów, jakim faktycznie materiałem dowodowym dysponuje organ. I jak dodają, zazwyczaj jest on dość nikły, często też bazuje tylko na ustaleniach kontroli lub postępowań podatkowych. Zdarza się też, że organ w toku postępowania przygotowawczego może próbować sugerować, że dana osoba nie uniknie odpowiedzialności karnej, co ma wywrzeć odpowiednią postawę. Według znawców tematu, jeśli podejrzany broni swojego stanowiska w sprawach podatkowych, to na etapie przedstawienia zarzutów najbardziej racjonalnym rozwiązaniem jest nieprzyznanie się do winy, bowiem organy często bezrefleksyjnie stawiają zarzuty. Robią to zazwyczaj w celu przerwania biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych.

Zarzuty z niewiadomą

Przy różnego rodzaju zmianach podatkowych i zaostrzaniu kursu przez fiskusa w przestrzeni publicznej coraz częściej pojawiają się pytania dotyczące postępowań karnych skarbowych. Marek Niczyporuk, doradca podatkowy z Kancelarii Ars AEQUI, zwraca szczególną uwagę na etap do momentu postawienia zarzutów. Wówczas dana osoba może nawet nie wiedzieć, czy w ogóle toczy się jakiekolwiek postępowanie, w którym jej zachowanie jest oceniane pod względem zgodności z przepisami prawa karnego skarbowego.

– Na etapie ogłaszania zarzutów podejrzany nie ma wiedzy, jakimi materiałami dowodowymi dysponuje organ. Wiedzę taką może pozyskać po ich ogłoszeniu, uzyskując status strony w sprawie i prawo do zapoznania się z dokumentami znajdującymi się w aktach sprawy. Brak takiej wiedzy powoduje, iż ma utrudnioną sytuację w zakresie obrony swojego stanowiska i przygotowania argumentów na jego poparcie – komentuje prof. Adam Mariański, doradca podatkowy, prezes Polskiego Instytutu Analiz Prawno-Ekonomicznych.

Z kolei Marek Niczyporuk zaznacza, że niewielka wiedza podejrzanego na temat materiałów dowodowych może utrudnić przygotowanie odpowiedniej strategii obrony, zwłaszcza jeśli podejrzany nie jest w pełni świadomy wszystkich dowodów przeciwko niemu. Może również ograniczyć możliwość podejrzanego do zbadania lub skonfrontowania tych dowodów. Zdaniem eksperta, wiedza na temat tego, czym dysponuje strona oskarżająca jest podstawową kwestią dla prowadzenia obrony. Dlatego na etapie stawiania zarzutów zazwyczaj lepiej jest odmówić składania wyjaśnień do czasu poznania zebranego materiału dowodowego w całości.

– Z mojego doświadczenia wynika, iż na etapie ogłaszania zarzutów ograny mają zgromadzony nikły materiał dowodowy w sprawie. Opierają się głównie na ustaleniach kontroli lub postępowań podatkowych. Tym samym, wbrew założeniom i celom tego postępowania, nie dokonują swoich odrębnych ustaleń, nie prowadzą oddzielnej sprawy, a więc nie realizują postanowień i założeń postępowania karnego skarbowego – dodaje prof. Mariański.

Fiskus robi coraz mniej kontroli podatkowych. Spadek rok do roku jest aż 29-procentowy [DANE MF]

Według danych pochodzących z resortu finansów, w ub.r. wszczęto ponad 12 tys. kontroli podatkowych, czyli o prawie 29% mniej niż rok wcześniej. Blisko 98 proc. z nich kończy stwierdzeniem nieprawidłowości. Patrząc na zestawienia dotyczące 2023 roku, widzimy, że uszczuplenia wyniosły prawie 2 mld zł.

Gra o prawdę

Organ postępowania przygotowawczego będzie chciał uzyskać wiedzę dotyczącą okoliczności obciążających podejrzanego. Jak zaznacza Marek Niczyporuk, może więc próbować sugerować, że grozi mu wysoka kara, dowody są obciążające i nie uda się uniknąć odpowiedzialności karnej. Według eksperta, ważne jest, aby podejrzany zachował spokój i nie wykazywał agresji czy jakichkolwiek emocji podczas ogłaszania zarzutów. Należy unikać sytuacji nerwowych i przestrzegać zasad uprzejmości. Ponadto podejrzany ma prawo do milczenia i nie jest zobligowany do udzielania odpowiedzi na pytania, które mogą go samego obciążać. Ekspert radzi też zebranie i zabezpieczenie wszelkich istotnych dokumentów lub dowodów, które mogą być przydatne w obronie. Mowa tu m.in. o rachunkach, umowach czy korespondencji.

– Każda sprawa ma charakter indywidualny. Jeśli jednak podejrzany broni swojego stanowiska w sprawach podatkowych, to na etapie przedstawienia zarzutów najbardziej racjonalnym rozwiązaniem jest nieprzyznanie się do winy. Co do kwestii składania zeznań na tym etapie, jeśli linia obrony nie jest jeszcze ukształtowana, racjonalnym jest również odmówienie ich złożenia. Podejrzany zawsze może bowiem zająć stanowisko na piśmie, a nawet złożyć takie zeznania i wyjaśnienia dopiero na etapie postępowania sądowego – wyjaśnia Prezes Polskiego Instytutu Analiz Prawno-Ekonomicznych.

Jak informują doradcy podatkowi, organy ścigania zwracają szczególną uwagę na obszar obejmujący świadome i celowe unikanie opodatkowania. Dotyczy to przede wszystkim różnego rodzaju schematów, manipulacji finansowych lub wykorzystania luk prawnych. Pod szczególnym nadzorem są osoby i firmy, które celowo popełniają oszustwa podatkowe, takie jak podawanie fałszywych informacji, ukrywanie dochodów czy nielegalne odliczenia. Kolejny ważny obszar działania organów ścigania to pranie brudnych pieniędzy. Coraz częściej przedmiotem zainteresowania są także tzw. międzynarodowe struktury podatkowe.

– Osoba udająca się na czynności, podczas których zostaną jej postawione zarzuty, bezwzględnie powinna być świadoma swoich praw i obowiązków. Warto skonsultować się również z prawnikiem specjalizującym się w prawie karnym i podatkowym. On przekaże niezbędne informacje pozwalające uniknąć tego, że dojdzie do pogorszenia sytuacji podejrzanego – podkreśla ekspert z Kancelarii Ars AEQUI.

W 2023 roku kwota wstrzymanych zasiłków chorobowych poszła w górę o ponad 33 proc. r/r

Jak wynika z danych ZUS-u, w ub.r. przeprowadzono o ponad 7% więcej kontroli osób posiadających zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy niż w 2022 r. Z kolei o przeszło 21% wzrosła rdr. liczba wydanych zaświadczeń o skróceniu zasiłku chorobowego.

Typowo instrumentalnie

Często w środowisku przedsiębiorców mówi się, że organy bezrefleksyjnie stawiają zarzuty. Słowa te potwierdza prof. Mariański. Ekspert podkreśla, że odbywa się to przeważnie w celu przerwania biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych, a więc instytucja jest wykorzystywana typowo instrumentalnie. Prezes Polskiego Instytutu Analiz Prawno-Ekonomicznych zwraca uwagę na presję szybkiego wszczynania i kończenia postępowań karnych skarbowych. W takiej sytuacji trzeba przede wszystkim bronić swojego stanowiska i składać wnioski dowodowe na jego potwierdzenie. Z taką opinią zgadzają się też inni eksperci.

– Sądy administracyjnie wielokrotnie stwierdzały instrumentalne wykorzystywanie przez organy skarbowe kwestii wszczynania postępowań karnych w celu wyłącznie osiągnięcia efektu w postaci zawieszenia okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Z pewnością takie orzeczenia przyczyniły się do zwiększenia aktywności organów skarbowych w obszarze stawiania zarzutów oraz prowadzenia postępowań karnych i karnych skarbowych przeciwko podatnikom – mówi doradca podatkowy Niczyporuk. 

Prof. Mariański radzi, aby w sytuacjach instrumentalnego wszczynania ww. postępowań, składać wnioski o umorzenie postępowania, gdyż istnieją do tego przesłanki. Ponadto, jeśli nie są zakończone postępowania podatkowe, zasadnym może okazać się także złożenie wniosku o zawieszenie postępowania karnego skarbowego do czasu zakończenia postępowań podatkowych i sądowoadministracyjnych w zakresie procedowanych zobowiązań podatkowych.

– Jeśli organ zdecydował się postawić zarzuty, to jego celem jest doprowadzenie do skazania podejrzanego, a nie umorzenie wobec niego postępowania. Trudno w takiej sytuacji ustalić, czy uda się przekonać oskarżyciela podczas jednego spotkania, że się myli co do przyjętych podejrzeń popełnienia przestępstwa. Jednak uważam, że warto to robić – podsumowuje ekspert z Kancelarii Ars AEQUI.